Rażąca niewdzięczność obdarowanego – czym jest, przykłady

Rażąca niewdzięczność – co to jest?

Jak zostało to wskazane we wpisie dotyczącym odwołania darowizny z dnia 25 lipca 2023 r. pt. Odwołanie darowizny – kiedy cofnięcie darowizny jest możliwe?, darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Co do zasady, na obdarowanym spoczywa jedynie pozaprawny obowiązek wdzięczności względem darczyńcy za świadczenia uzyskane bezpłatnie. Czym jest jednak rażąca niewdzięczność obdarowanego? O tym dowiecie się w tym wpisie.

Przepisy Kodeksu cywilnego nie precyzują pojęcia rażącej niewdzięczności i nie zawierają wskazówek, za pomocą których można byłoby sformułować jakieś generalne elementy tego co się na tą „niewdzięczność” składa. W doktrynie i orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że pod pojęcie rażącej niewdzięczności podpada tylko takie zachowanie się obdarowanego, polegające na działaniu lub zaniechaniu skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy, które, oceniając rzecz rozsądnie, musi być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę. O tym, czy zachodzi rażąca niewdzięczność obdarowanego, decydują więc zawsze okoliczności konkretnej sprawy.

Rażąca niewdzięczność – przykłady

Rażąca niewdzięczność jest przesłanką cofnięcia darowizny, która została już wykonana. Przyjmuje się również, że na tej podstawie można odwołać darowiznę także jeszcze nie wykonaną. Zaznaczyć przy tym należy, że rażąca niewdzięczność jest działaniem umyślnym obdarowanego. Powyższe oznacza, że obdarowany ma świadomość tego, że wyrządza darczyńcy krzywdę. Kolejno, niewdzięczność musi mieć charakter rażący, czyli jej dokuczliwość musi przekraczać przeciętną miarę. Dla przykładu, nie można nazwać rażącą niewdzięcznością rodzinnych sporów i kłótni. W doktrynie i orzecznictwie, jako przykłady rażącej niewdzięczności wskazuje się na:

• popełnienie przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu darczyńcy lub osobie mu bliskiej,
• porzucenie darczyńcy lub trwały brak zainteresowania się nim,
• przestępstwo kradzieży rzeczy należących do darczyńcy,
• odmówienie darczyńcy pomocy w chorobie, w szczególności gdy darczyńca jest w ciężkim stanie, który utrudnia samodzielność i obdarowany nie wykazuje zainteresowania i chęci pomocy,
• naruszenie godności, naruszenie dóbr osobistych darczyńcy,
• rozpowszechnienie szkalujących informacji na temat darczyńcy,
• wyrzucenie darczyńcy przez obdarowanego z domu, gdy darczyńca nie posiada innego zastępczego mieszkania, w którym mógłby zamieszkać.

Na marginesie należy również wskazać, że powstanie konfliktu rodzinnego nie może automatycznie prowadzić do odwołania skutków prawnych darowizny. Za rażącą niewdzięcznością nie można uznać zachowania obdarowanego, które polega na niespełnieniu oczekiwań darczyńcy.

Rażąca niewdzięczność – jak ją udowodnić?

Aby wykazać przed sądem rażącą niewdzięczność obdarowanego, konieczne jest udowodnienie, że obdarowany dopuścił się nagannego zachowania względem darczyńcy, a także, że darczyńca odczuł to zachowanie. W celu wykazania odczuć darczyńcy, konieczne okazać mogą się dowody świadczące o jego psychicznych przeżyciach. Rażącą niewdzięczność musi cechować znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej. Zachowanie obdarowanego skierowane jest bezpośrednio lub pośrednio przeciwko darczyńcy i – oceniając rzecz rozsądnie – musi być wysoce niewłaściwe i krzywdzące. Wśród środków dowodowych, mogących mieć znaczenie w sprawie o stwierdzenie rażącej niewdzięczności obdarowanego, wskazać należy na:

• zeznania świadków,
• nagrania, listy, korespondencja e – mail, wiadomości SMS,
• dokumentacja medyczna (psychiatryczna) i psychologiczna,
• dokumentacja z interwencji policji, jeżeli takie zajście miało miejsce,
• akta postępowania przed sądem lub prokuraturą, jeżeli takowe się toczyły.

Strony mogą również wnosić o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego – lekarza psychiatry lub psychologa. Ma to znaczenie w sytuacji, gdy konieczne jest udowodnienie poczytalności osoby lub osoby działającej tuż przed swoją śmiercią.

Rażąca niewdzięczność obdarowanego a odwołanie darowizny

Zgodnie z przepisami, odwołanie darowizny następuje poprzez złożenie oświadczenia obdarowanemu na piśmie. Reguła ta dotyczy zarówno rzeczy ruchomych, jak i nieruchomości będących przedmiotem darowizny. Darczyńca zobowiązany jest to uczynić w terminie roku, od dnia, w którym dowiedział się o rażącej niewdzięczności obdarowanego. Darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Co jednak istotne, złożenie oświadczenia w zakresie cofnięcia darowizny nieruchomości nie powoduje przejścia własności przedmiotu darowizny na rzecz darczyńcy. Skutkuje ono jedynie zobowiązaniem obdarowanego do spełnienia żądanego przez darczyńcę świadczenia. Inaczej jest w przypadku kiedy przedmiotem darowizny były rzeczy ruchome. Jeśli odwołanie darowizny w takim wypadku było uzasadnione, własność rzeczy przechodzi na powrót na rzecz darczyńcy. W sytuacji zaś gdy obdarowany z jakiegoś powodu nie chce dokonać zwrotu przedmiotu darowizny (nieruchomości), darczyńca zobowiązany jest do wystąpienia do sądu z roszczeniem o powrotne przeniesienie własności nieruchomości.

Rażąca niewdzięczność a zdrada

Czy możliwe jest odwołanie darowizny z powodu zdrady małżeńskiej i czy można ją traktować jako rażąca niewdzięczność? Analizując powyższą kwestie, należy zwrócić uwagę na fakt, że za rażącą niewdzięczność nie są uważane przede wszystkim czyny nieumyślne obdarowanego, drobne czyny nawet umyślne, ale nie wykraczające, w określonych środowiskach poza zwykłe konflikty życiowe, rodzinne, jak też wywołane zachowaniem się, czy działaniem darczyńcy. Nie jest również obojętna przyczyna niewdzięczności, bo umożliwia dokonanie osądu, czy i na ile zachowanie obdarowanego może być uznane za nieusprawiedliwione. Na tle tak przedstawionego stanu faktycznego – zdrada do takich zachowań nie należy. Jest ona bowiem, co do zasady, działaniem umyślnym.

W tej materii zdania są jednak podzielone. Na przykład Sąd Apelacyjny w Lublinie, uznał, że okoliczność naruszenia reguły wierności, przy istniejących więzach partnerskich, zazwyczaj stanowi przejaw rażącej niewdzięczności. Sąd Najwyższy nie podzielił jednak tego zdania – w tym miejscu wypada jednak zaznaczyć, że w tej konkretnej sprawie Sąd Najwyższy rozstrzygał kwestię ewentualnej niewdzięczności zięcia względem jego teściów. Sąd Najwyższy uznał, że zdrada małżonka nie jest rażącą niewdzięcznością względem rodziców zdradzonego partnera. Niewierność małżeńska obdarowanego, będąca zawinioną przyczyną rozwodu, nie stanowi sama przez się rażącej niewdzięczności wobec darczyńców (teściów).

Kluczowe w takim wypadku jest zagadnienie, czy darowizna została wykonana na rzecz małżonka, który dopuścił się zdrady, czy też np. zięcia lub synowej. Wiele zależy również od okoliczności samej zdrady i wcześniejszego pożycia małżeńskiego – jeśli było ono już w rozpadzie albo małżeństwo przebywało w separacji, sąd może wziąć to pod uwagę, rozstrzygając o rażącej niewdzięczności. Co do zasady, zdrada może stanowić podstawę odwołania darowizny tylko w przypadku, gdy darczyńcą był jeden z małżonków, a obdarowanym był drugi ze współmałżonków, który okazał się niewierny. Zatem zdradzony małżonek może próbować odwołać darowiznę na rzecz partnera.

Rażąca niewdzięczność a zachowek i spadek

Przyczyną odwołania darowizny może być rażąca niewdzięczność obdarowanego, a nie jego spadkobierców. Należy zwrócić uwagę również na to, że w pewnych sytuacjach spadkobiercy darczyńcy mogą z powodu niewdzięczności obdarowanego odwołać darowiznę. Uprawnienie do odwołania darowizny z powodu niewdzięczności przysługuje, co do zasady, tylko darczyńcy. Przepisy jednak przewidują dwa powody odwołania darowizny przez spadkobierców zmarłego darczyńcy.

Pierwszym z nich jest rażąca niewdzięczność obdarowanego względem darczyńcy, okazana jeszcze za jego życia, gdy sam darczyńca miał kompetencję do odwołania darowizny, lecz tego prawa nie wykonał. Z kolei drugi z powodów, to umyślne pozbawienie życia darczyńcy lub umyślne wywołanie jego rozstroju zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.

Spadkobiercy oświadczenie woli w tym przedmiocie złożyć mogą jednak wyłącznie wobec osoby obdarowanego.

Kolejno, należy wskazać, że dziedziczenie obejmuje ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego. W sytuacji, w której oświadczenie o odwołaniu darowizny dochodzi do wiadomości obdarowanego za jego życia, do spadku po nim wchodzi odpowiadający roszczeniu darczyńcy obowiązek zwrotu przedmiotu darowizny.

Przesłanka rażącej niewdzięczności przy odwołaniu darowizny to nie to samo co przesłanka niegodności dziedziczenia. Osoba, która swoim zachowaniem dopuściła się rażącej niewdzięczności może być równocześnie spadkobiercą zmarłego darczyńcy. Przyjęcie poglądu o konieczności zgody tego spadkobiercy na odwołanie darowizny, przeczyłoby celowi tej instytucji.

Uprawnienie to może być wykonane przez spadkobierców darczyńcy, o ile nie występują jakiekolwiek przesłanki negatywne, takie jak przebaczenie, upływ terminu czy zgodność darowizny z zasadami współżycia społecznego, które uniemożliwiają darczyńcy odwołanie darowizny. Odwołanie darowizny jest niedopuszczalne po śmierci obdarowanego – takie stanowisko zaprezentował Sąd Najwyższy.

Jeżeli zainteresował Państwa ten temat i chcieliby Państwo skorzystać z usług doradztwa prawnego lub podatkowego oferowanych przez naszą Kancelarię, zapraszamy do bezpośredniego kontaktu. Zespół Kancelarii GALIŃSKI & KLEINA posiada wiedzę oraz kompetencje, aby pomóc Państwu w każdej skomplikowanej sprawie prawnej oraz podatkowej. Udzielamy porad podczas spotkań w Kancelarii, jak również drogą mailową lub telefonicznie / zdalnie. Prowadzimy sprawy na terenie całej Polski.

Zaplanuj spotkanie w trybie online

Paweł Galiński

Partner, radca prawny

 

GALIŃSKI & KLEINA Kancelaria Radców Prawnych Sp. p.

ul. Ks. Jerzego Popiełuszki 24a/4, 80-864 Gdańsk

email: biuro@gklaw.pl

tel.: +48 58-351-48-44

tel.: +48 608 – 311 – 704