Odwołanie darowizny – kiedy cofnięcie darowizny jest możliwe?

Czym jest darowizna?

Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku – tak sprawę tę normuje Kodeks cywilny.  Nieodpłatność darowizny powoduje, że umowa ta jest zawierana często między osobami bliskimi, które łączą silne więzi emocjonalne. Stąd darczyńca zobowiązuje się spełnić świadczenie bezpłatnie, nie uzyskując nic w zamian. Na obdarowanym spoczywa jedynie pozaprawny obowiązek wdzięczności względem darczyńcy za świadczenia uzyskane bezpłatnie. W umowie można jednak zastrzec, warunki jej spełnienia. Umowa powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Jednakże, umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Powyższe zastrzeżenie nie dotyczy jednak umowy, której przedmiotem jest nieruchomość.

Odwołanie darowizny – termin

Odwołać darowiznę można tylko ze wskazanych w ustawie powodów. Wszystko zależy również od tego czy przedmiotowa umowa została już wykonana, czy też nie.

Odwołanie darowizny niewykonanej, jest możliwe w przypadku, gdy po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Jest to uprawnienie ściśle osobiste darczyńcy – związane z jego sytuacją powstałą już po zawarciu umowy darowizny, a przed jej wykonaniem. W razie śmierci darczyńcy jego uprawnienie osobiste nie przechodzi na spadkobierców. Z powyższego wynika również, że darczyńca nie może odwołać darowizny, jeżeli znalazł się w niedostatku już przed zawarciem umowy. Tym bardziej niekorzystna zmiana sytuacji majątkowej darczyńcy, uzasadniająca odwołanie darowizny niewykonanej, nie może być spowodowana zawarciem samej umowy darowizny i wynikającego stąd uszczuplenia majątku darczyńcy przez wyzbycie się przedmiotu darowizny. Natomiast, za darowiznę niewykonaną należy uznać taką, gdy darczyńca nie spełnił jeszcze swojego świadczenia, np. nie przeniósł własności darowanej rzeczy na obdarowanego.

Odwołanie darowizny wykonanej, może natomiast wystąpić, gdy darczyńca popadnie w niedostatek. W takim przypadku obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku, zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia. O istnieniu niedostatku można mówić wtedy, gdy uprawniony nie ma możliwości zaspokojenia w całości lub w części swoich minimalnych, podstawowych i usprawiedliwionych potrzeb własnymi siłami.

Kolejną możliwością odwołania wykonanej darowizny jest tzw. rażąca niewdzięczność obdarowanego. Rażącą niewdzięczność musi cechować znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy czy szkody majątkowej. Jako zachowanie rażąco niewdzięczne, należy rozumieć m.in. spowodowanie popełnienia przestępstwa przeciwko darczyńcy, pozbawienie życia, spowodowanie rozstroju zdrowia jak również rażące naruszenie obowiązków rodzinnych. Niewypełnienie warunku zawartego przez darczyńcę w umowie darowizny, również może być uznane jako rażąca niewdzięczność, jeżeli wystąpią dodatkowe okoliczności uzasadniające taką kwalifikację zachowania obdarowanego. Co również istotne, prawo do odwołania darowizny wyklucza przebaczenie przez darczyńcę obdarowanemu jego rażącej niewdzięczności.

Jak wskazują przepisy, darczyńca ma rok na odwołanie darowizny, którego powodem jest rażąca niewdzięczność obdarowanego. Termin ten liczy się od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o tej przesłance. Bez znaczenia w takim przypadku jest data zawarcia umowy darowizny.

Czy można cofnąć darowiznę po 10 latach?

Cofnięcie darowizny po 10 latach, jak i po dłuższym terminie jest możliwe. Darczyńca ma rok na odwołanie darowizny, którego powodem jest rażąca niewdzięczność. Nic nie stoi zatem na przeszkodzie, aby cofnąć darowiznę po 10 latach. Kluczowym w takim przypadku jest, kiedy darczyńca dowiedział się o istnieniu przyczyn uzasadniających odwołanie tejże darowizny. Termin roczny bowiem, liczy się od tego momentu.

Po jakim czasie nie można cofnąć darowizny?

Cofnięcie darowizny musi mieć swój uargumentowany powód. Wśród przesłanek umożliwiających cofnięcie darowizny wskazuje się na rażącą niewdzięczność obdarowanego. Termin do odwołania darowizny z powyższych przyczyn wynosi rok, od momentu dowiedzenia się przez darczyńcę o rażącej niewdzięczności. W przypadku, gdy termin roczny do złożenia oświadczenia o odwołaniu darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego upłynie – nie ma skutecznej możliwości jej cofnięcia. Jednocześnie jak wskazuje orzecznictwo, nie uzasadniają odwołania darowizny, czyli nie noszą znamion rażącej niewdzięczności, czyny nieumyślne obdarowanego, drobne czyny umyślne, ale niewykraczające, w określonych środowiskach, poza zwykłe konflikty życiowe i rodzinne, jak też zdarzenia wywołane zachowaniem się, czy działaniem darczyńcy. Na marginesie należy również wskazać, że gdy darowizna czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego – również nie ma możliwości jej odwołania. Dotyczy to sytuacji, w których darowizna była czymś słusznym, moralnie usprawiedliwionym i potrzebnym. Taka kwalifikacja zawsze pozostaje do oceny sądu.

Czy można cofnąć darowiznę mieszkania lub domu?

Co do zasady, każdą darowiznę nieruchomości można odwołać, ale muszą być spełnione pewne warunki ściśle wymienione w Kodeksie cywilnym. Jak zostało to wskazane powyżej, cofnięcie darowizny możliwe jest jedynie w przypadku zmiany stanu majątkowego lub wystąpienia rażącej niewdzięczności obdarowanego. W takim przypadku konieczne jest złożenie przez obdarowanego oświadczenia w formie aktu notarialnego o powrotnym przeniesieniu własności, które to oświadczenie darczyńca przyjmuje. Jeśli jednak do tego dobrowolnie nie dojdzie, darczyńca ma możliwość wstąpienia na drogę sądową.

Odwołanie darowizny po śmierci obdarowanego

Odwołanie wykonanej darowizny jest możliwe, gdy obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności. Jak już wiadomo, darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Odwołanie darowizny po śmierci obdarowanego nie może nastąpić, jeśli nawet roczny termin jeszcze nie upłynął, gdyż przyczyną odwołania może być rażąca niewdzięczność obdarowanego, a nie jego spadkobierców – tak wskazuje Sąd Najwyższy.

Jak cofnąć darowiznę?

Aby dokonać cofnięcia darowizny, konieczne jest przekazanie obdarowanemu oświadczenia o jej odwołaniu. Nie wiąże się to jednak z wykonaniem odwołania. Aby doszło do zwrotu darowizny, obdarowany musi dokonać jej przekazania na rzecz darczyńcy. Jeżeli przedmiotem darowizny jest nieruchomość (np. lokal mieszkalny), oświadczenie powinno być sporządzone w formie aktu notarialnego przez notariusza. Jeżeli obdarowany po otrzymaniu oświadczenie dobrowolnie nie chce przystąpić do umowy odwołania darowizny, wówczas darczyńcy pozostaje skierowanie sprawy na drogę sądową.

Ile kosztuje cofnięcie darowizny?

Koszt cofnięcia darowizny uzależniony jest od wartości przedmiotu darowizny. W przypadku, gdy obdarowany nie chce dobrowolnie zwrócić przedmiotu darowizny, konieczne jest skierowanie sprawy na drogę sądową. Opłata od złożonego pozwu uzależniona jest od wartości darowizny – ponosi ją osoba składająca pismo (darczyńca).

Jeżeli strona w postępowaniu ma być reprezentowana przez adwokata lub radcę prawnego, należy uiścić opłatę skarbową od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł. Wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika jest ustalane z klientem indywidualnie. W zależności od przebiegu sprawy należy mieć na uwadze, że strony mogą ponosić również koszty związane z przeprowadzaniem poszczególnych dowodów (np. opinii biegłych).

Strona wnosząca pozew, ma możliwości złożenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w całości lub w części – należy wówczas załączyć do pozwu oświadczenie o stanie rodzinnym i majątkowym. Osoby z trudną sytuacją majątkową mogą ubiegać się o ustanowienie pełnomocnika z urzędu.

Co do zasady, strona przegrywająca ponosi koszty procesu. Jeżeli darczyńca wygra proces, spowoduje to, że obdarowany będzie zobowiązany zwrócić wszystkie koszty postępowania.

Jeżeli zainteresował Państwa ten temat i chcieliby Państwo skorzystać z usług doradztwa prawnego lub podatkowego oferowanych przez naszą Kancelarię, zapraszamy do bezpośredniego kontaktu. Zespół Kancelarii GALIŃSKI & KLEINA posiada wiedzę oraz kompetencje, aby pomóc Państwu w każdej skomplikowanej sprawie prawnej oraz podatkowej. Udzielamy porad podczas spotkań w Kancelarii, jak również drogą mailową lub telefonicznie / zdalnie. Prowadzimy sprawy na terenie całej Polski.

Zaplanuj spotkanie w trybie online

Paweł Galiński

Partner, radca prawny

 

GALIŃSKI & KLEINA Kancelaria Radców Prawnych Sp. p.

ul. Ks. Jerzego Popiełuszki 24a/4, 80-864 Gdańsk

email: biuro@gklaw.pl

tel.: +48 58-351-48-44

tel.: +48 608 – 311 – 704