Business judgement rule, czyli jak uchronić się przed odpowiedzialnością

W poprzednim wpisie pt. Przesłanki odpowiedzialności z art. 293 Kodeksu spółek handlowych poruszona została przez nas tematyka przesłanek odpowiedzialności za zawinione czyny członków władz spółki z o.o., czyli na podstawie art. 293 k.s.h. W tym wpisie postaramy się omówić tzw. „Business judment rule”, czyli zasadę biznesowej oceny sytuacji, czyli nowe (lecz już wcześniej znane, gdyż w ramach prostej spółki akcyjnej funkcjonuje już od 2021 roku), kryterium oceny działań członków władz spółki w kontekście ich ewentualnej odpowiedzialności odszkodowawczej.

Zasada biznesowej oceny sytuacji – co to takiego?

Zasada biznesowej oceny sytuacji zgodnie z art. 293 § 3 k.s.h. brzmi następująco:

Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator nie narusza obowiązku dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności, jeżeli postępując w sposób lojalny wobec spółki, działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny.

Przepis wskazuje okoliczności, w których mimo poniesienia przez spółkę straty w wyniku działań członków jej władz (najczęściej będzie to zarząd), nie będą oni ponosić za to odpowiedzialności, czyli spółce nie będzie przysługiwało roszczenie o odszkodowanie, o którym mowa w art. 293 § 3 k.s.h.

Tak więc przedmiotowy przepis wprowadza swoistą poduszkę bezpieczeństwa dla władz spółki, która może im pomóc w zwolnieniu się z odpowiedzialności wobec spółki.

Jaki jest cel tego przepisu?

Przedmiotowy przepis wskazuje na słuszne założenie, iż działania członków władz spółki winny być ocenione według stanu na moment ich podejmowania, a nie według momentu wystąpienia ich skutków.

Bardzo często zdarza się, iż decyzje gospodarcze obarczone są pewnym ryzykiem, jednak w ogólnym rozrachunku ich podjęcie jest uzasadnione, racjonalne, a czasem wręcz konieczne. Omawiana regulacja ma na celu pomoc członkom władz spółki w takiej decyzyjności, gwarantując, przy spełnieniu odpowiednich przesłanek, ochronę przed roszczeniami spółki w przypadku ewentualnych niepowodzeń.

Jak zabezpieczyć się przed odpowiedzialnością?

Omawiany przez nas przepis zakłada dwie przesłanki, które należy spełnić łącznie, aby móc skorzystać z ochrony:

1. lojalność wobec spółki;
2. działanie w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny.

Kwestia lojalności wobec spółki jest pojęciem szerokim i niedoprecyzowanym przez prawodawcę. Na przedmiotowy obowiązek wskazuje również art. 209¹ k.s.h. Analizując jednak przepisy Kodeksu spółek handlowych, można wnioskować, iż za lojalne zachowanie wobec spółki można uznać między innymi nieujawnianie tajemnic spółki czy też powstrzymanie się od działalności konkurencyjnej bez zgody tejże spółki. Wydaje się jednak, że aby można było powiedzieć, że członek władz postępuje lojalnie wobec spółki, to spełnienie przez niego powyższych kryteriów można uznać za warunek minimalny. Można z ogromną pewnością stwierdzić, że niejednokrotnie sądy będą stawiać wobec członków władz zdecydowanie wyższe wymagania.

Jeśli chodzi zaś o drugi z wymogów, czyli działanie w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, należy stwierdzić, iż wymóg ten również nie został w żaden sposób sprecyzowany. W naszej ocenie każdorazowa ocena, czy ryzyko gospodarcze związane z konkretnymi działaniami było uzasadnione, winna polegać na przeanalizowaniu prawdopodobieństwa uzyskania oczekiwanych efektów. Jeśli szansa na powodzenie danego działania była większa niż możliwość poniesienia w jego wyniku straty przez spółkę, to w naszej ocenie należy je uznać za podjęte w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego.

Kolejną kwestią jest działanie na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny. Jest to element starannego działania, który w naszej ocenie winien być rozpatrywany każdorazowo w kontekście konkretnych działań podejmowanych przez członków władz. W zależności od tego, jakie działania mają być podejmowane, należałoby ustalać wymagane do tego informacje i ewentualne opinie.

Jak zastosować Business judgement rule w praktyce?

Tyle teoria. A w jaki sposób może przekładać się to na praktykę prowadzenia działalności gospodarczej?

Można tutaj podać szereg przykładów ze spraw prowadzonych przez Kancelarię GALIŃSKI & KLEINA na przestrzeni ostatnich lat.

Jeżeli więc np. przedsiębiorca budowlany wie, że nie jest w stanie dochować terminu realizacji zleconych mu prac, za co grozi mu wysoka kara umowna i odpowiedzialność odszkodowawcza wobec inwestora, to biorąc pod uwagę te okoliczności z reguły warto, aby zasięgnął on opinii doświadczonego prawnika, który będzie potrafił wskazać optymalną ścieżkę postępowania w danej sprawie – nie w każdym przypadku będzie to wiązało się to z obowiązkiem zapłaty kary umownej w pełnej wysokości, ponieważ danemu zdarzeniu mogą towarzyszyć okoliczności uzasadniające jej miarkowanie. Gdyby więc zarząd zdecydował się, bez korzystania z takiej opinii prawnej, zapłacić karę umowną w pełnej wysokości, to poprzez to działanie, pozornie zgodne z prawem, mógłby narazić spółkę na szkodę, i ponieść z tego tytułu w przyszłości odpowiedzialność odszkodowawczą.

Reguła ta znajdzie także powszechne zastosowanie w obszarze prawa podatkowego. Prowadząc bowiem sp. z o. o. jej zarząd praktycznie codziennie zmuszony jest konfrontować się z koniecznością podejmowania decyzji w zakresie realizacji przez spółkę zobowiązań podatkowych – przeważnie wynikających z podatków PIT, CIT oraz VAT. Polskie prawo podatkowe jest niezwykle dynamicznym środowiskiem i niejednokrotnie członek zarządu nawet korzystając ze wsparcia doświadczonego działu księgowości, nie jest w stanie ocenić, jaki podatek winien być zapłacony. W takim przypadku nieodzownym wyborem zdaje się być zlecenie przez spółkę opracowania opinii podatkowej lub uzyskanie przez tę spółkę indywidualnej interpretacji przepisów prawa podatkowego. Spółka, której zarząd będzie bowiem dysponował taką „dokumentacją obronną”, bez wątpienia będzie w stanie wykazać, że przed podjęciem danej decyzji wykonane zostały należyte akty staranności.

Wewnętrzne procedury sposobem na interpretację szerokich pojęć?

Powyższe budzi wiele niewiadomych i wątpliwości. W ocenie autorów wpisu należałoby zadać sobie pytanie – jakie działania wymagają analizy ryzyka gospodarczego? Czy w przypadku spółki zajmującej się skupem i sprzedażą samochodów, każdorazowa potencjalna transakcja kupna auta winna być poddawana badaniu ryzyka gospodarczego? Wydaje się to przesadzone.

Rozwiązaniem przedmiotowego problemu może być wprowadzenie w dane spółce wewnętrznego regulaminu ustalającego procedury przy podejmowaniu decyzji o charakterze gospodarczym. Dla przykładu, transakcje, których przedmiot wyceniany jest na 25 000 zł, nie wymagają zgód ani analiz ryzyka gospodarczego, transakcje od 25 000 zł do 100 000 zł wymagają zgody innego organu, zaś te od 100 000 zł w górę wymagają odpowiednich opinii eksperckich oraz zgody innego organu.

W ten sposób członkowie władz przeprowadzający dane transakcje będą wiedzieć, w jakim momencie, jakie działania będą uznawane za dochowanie należytej staranności przy ocenie ryzyka gospodarczego, dzięki czemu będą podlegać ochronie z art. 293 § 3 k.s.h.

Trudno jest jednak przewidywać czy takie „odgórne” wskazanie wymagań i procedur przy dokonywaniu konkretnych czynności stanowić będzie wystarczające kryterium oceny należytej staranności członków władz spółki.

Radcy prawni oraz doradcy podatkowi pracujący w ramach GALIŃSKI & KLEINA Kancelarii Radców Prawnych Sp. p. w Gdańsku posiadają ponad 15-letnie doświadczenie zdobyte w ramach doradztwa świadczonego na rzecz przedsiębiorców (MSP) oraz klientów indywidualnych. Zespół prawników posiada wiedzę oraz kompetencje, aby pomóc Państwu w każdej skomplikowanej sprawie gospodarczej.

Jeżeli zainteresował Państwa ten temat i chcieliby Państwo skorzystać z usług doradztwa prawnego lub podatkowego oferowanych przez naszą Kancelarię, zapraszamy do bezpośredniego kontaktu. Udzielamy porad podczas spotkań w Kancelarii, jak również drogą mailową lub telefonicznie / zdalnie.

Zaplanuj spotkanie w trybie online

Paweł Galiński

Radca prawny, Partner

 

Maciej Kozłowski

Aplikant radcowski, Starszy prawnik

 

GALIŃSKI & KLEINA Kancelaria Radców Prawnych Sp. p.

ul. Ks. Jerzego Popiełuszki 24a/4, 80-864 Gdańsk

email: biuro@gklaw.pl

tel.: +48 58-351-48-44

tel.: +48 608 – 311 – 704