„Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania” już obowiązuje

Dnia 15 lipca 2016 roku weszła w życie nowelizacja wprowadzająca do Ordynacji podatkowej przepisy regulujące klauzulę przeciwko unikaniu opodatkowania. Zgodnie z nimi organy podatkowe uznając, że dana czynność była sprzeczna z przedmiotem i celem przepisu ustawy podatkowej, dokonana została w celu osiągnięcia korzyści podatkowej, a sposób działania był sztuczny, mogą określić skutki podatkowe na podstawie takiego stanu rzeczy, jaki mógłby zaistnieć, gdyby dokonano czynności odpowiedniej. Określenie jaka czynność byłaby odpowiednia w danych okolicznościach należy do organów podatkowych. Według ustawy jest to czynność „której podmiot mógłby w danych okolicznościach dokonać, jeżeli działałby rozsądnie i kierował się zgodnymi z prawem celami innymi niż osiągnięcie korzyści podatkowej sprzecznej z przedmiotem i celem przepisu ustawy podatkowej”. Organem właściwym w przedmiocie wydania decyzji o unikaniu opodatkowania jest Minister Finansów.

Choć znany jest obowiązek prowadzenia przez organy postępowania w sposób budzący zaufanie podatników, to niemal pewne jest, że decyzje w sprawie unikania opodatkowania stworzą niemałe kontrowersje. Należy bowiem przyznać, że granica między optymalizacją a unikaniem opodatkowania nie zawsze jest zauważalna, a częstokroć zależy od perspektywy oceniającego, co najlepiej widać na przykładzie różnic pomiędzy stanowiskami własnymi podatników we wnioskach o wydanie indywidualnych interpretacji podatkowych a treścią samych interpretacji.

Opinia zabezpieczająca

Mogłoby się wydawać, że z tego też względu ustawodawca przewidział instytucję o nazwie „opinia zabezpieczająca”. Może zostać ona wydana na wniosek zainteresowanego podmiotu, w której musi on m.in. opisać planowaną czynność, jej cel, uzasadnienie ekonomiczne lub gospodarcze, wskazać korzyści podatkowe będące jej rezultatem i przedstawić własne stanowisko w sprawie. Wniosek podlega opłacie w wysokości 20.000 zł. Warto zwrócić uwagę, że w myśl obecnych przepisów w razie wycofania wniosku opłata podlega zwrotowi jedynie w połowie. Regulacja nie mówi zaś nic o zwrocie opłaty w wypadku odmowy wydania opinii zabezpieczającej. Wydaje się więc, że wnosząc opłatę podatnik musi liczyć się z ryzykiem, że ostatecznie nie uzyska z tego tytułu żadnej korzyści, co może zniechęcać podatników do składania wniosków. Co więcej, wątpliwy jest również termin rozpoznania wniosku. Zgodnie z regulującym tę kwestię przepisem wniosek o wydanie opinii załatwia się bez zbędnej zwłoki, nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia otrzymania wniosku. W chwili obecnej trudno powiedzieć ile w praktyce będzie trwało wydawanie opinii, jednak na podstawie dotychczasowej praktyki załatwiania spraw podatkowych, zwłaszcza terminów wydawania indywidualnych interpretacji podatkowych, można spodziewać się, że faktyczny termin załatwienia sprawy będzie zbliżony do dopuszczalnego terminu maksymalnego. Można więc zaryzykować stwierdzenie, że opinia w praktyce przysłuży się podmiotom dysponującym dużym kapitałem i planującym czynności wywołujące skutki podatkowe z wielomiesięcznym wyprzedzeniem.

Co dalej z interpretacjami indywidualnymi ?

Osoby prowadzące działalność gospodarczą, które często korzystały z indywidualnych interpretacji podatkowych w celu zabezpieczenia się przed negatywnymi konsekwencjami ze strony fiskusa, powinny zwrócić uwagę na wpływ omawianej nowelizacji na znaczenie interpretacji. Zgodnie z nowowprowadzonym art. 14na pkt 1 Ordynacji podatkowej przepisów dotyczących ochronnych skutków interpretacji podatkowej nie stosuje, jeżeli stan faktyczny lub zdarzenie przyszłe będące przedmiotem interpretacji stanowi element czynności będących przedmiotem decyzji o unikaniu opodatkowania. Wydaje się, że ustawodawca miał tu na względzie wyeliminowanie takich sytuacji, w których podatnik planując wieloczynnościową optymalizację podatkową, zabezpieczy się przed zastosowaniem wobec niego klauzuli o unikaniu opodatkowania poprzez uzyskanie pozytywnych interpretacji podatkowych dla poszczególnych zdarzeń, składających się na ostateczną czynność. O ile jeszcze przepis ten posiada swoje uzasadnienie, a jego cel wydaje się jasny, o tyle art. 14b §5b Ordynacji podatkowej stanowiący, iż „nie wydaje się interpretacji indywidualnej w zakresie tych elementów stanu faktycznego lub zdarzenia przyszłego, co do których istnieje uzasadnione przypuszczenie, że mogą być przedmiotem decyzji wydanej z zastosowaniem art. 119a(…)” budzi poważne wątpliwości. Pojawia się bowiem pytanie czy przepis ten nie będzie stanowił podstawy do odmowy wydania interpretacji indywidualnej za każdym razem, gdy niewystarczające będzie zastosowanie przepisów wprost, a opis stanu faktycznego będzie wymagał wykładni prawa podatkowego. Warto przy tym wspomnieć, że organ uprawniony do wydania interpretacji będzie w tym względzie polegał na opinii organu właściwego do wydania decyzji o unikaniu opodatkowania.

„Stara” klauzula obejścia prawa podatkowego

Finalnie warto wspomnieć, że w polskim porządku prawnym przez krótki okres mieliśmy styczność z tego rodzaju rozwiązaniem. Klauzula obejścia prawa podatkowego obowiązywała bowiem w latach 2003-2004, do czasu stwierdzenia jej niezgodności z Konstytucją przez Trybunał Konstytucyjny (wyrok z dnia 11 maja 2004 roku, sygn. akt K 4/03). Trybunał orzekł, iż przyjęte rozwiązanie niezgodne było z zasadą demokratycznego państwa prawnego w związku z obowiązkiem nakładania podatków i innych danin publicznych jedynie za pomocą ustawy. Trybunał podniósł, że klauzula, w proponowanym wtedy brzmieniu, mogła godzić w zasadę swobody działalności gospodarczej i układania stosunków cywilnoprawnych, zwrócił ponadto uwagę na ryzyko kwestionowania przez organy legalnej optymalizacji podatkowej i ryzyko utrzymującego się stanu niepewności co do możliwości postawienia dokonanym czynnościom prawnym zarzutu obchodzenia prawa.

Podsumowując powyższe spostrzeżenie wypada stwierdzić, że obowiązujące od 15 lipca 2016 r. nowe regulacje stanowią bez wątpienia wyzwanie zarówno dla podatników jak i profesjonalistów zajmujących się doradztwem zawodowym. Nie powinno ulegać wątpliwości, że od lipca br. efektywne planowanie podatkowe będzie wymagało od polskich przedsiębiorców zaangażowania większej ilości pracy. Wypada także zauważyć, że klauzula obejścia prawa podatkowego ma znajdować także zastosowanie w stosunku do czynności prawnych zdziałanych przed jej wejściem w życie – rozwiązanie to wydaje się być dość kontrowersyjne i należy liczyć się z tym, że stanie się ono przedmiotem analizy przez Trybunał Konstytucyjny.

Jeśli mają Państwo pytania w związku z powyższym tematem, prosimy o kontakt z Kancelarią. Nasi prawnicy udzielają porad podczas spotkań w Kancelarii, jak również drogą mailową lub telefonicznie.

Paweł Galiński

radca prawny

Galiński & Kleina Kancelaria Radców Prawnych w Gdańsku