Grupy spółek – październikowa nowelizacja Kodeksu Spółek Handlowych

Kilka miesięcy temu, a konkretnie 13 października 2022 r., weszła w życie jedna z największych nowelizacji Kodeksu Spółek Handlowych. Materia wprowadzona przez w/w nowelizację obejmuje między innymi tzw. Prawo holdingowe, dlatego też warto, z uwagi na mnogość nowych rozwiązań, przedstawić najważniejsze aspekty regulacji odnoszących się do funkcjonowania grup spółek.

Czym jest grupa spółek?

Aby w sposób jasny i prawidłowy odnieść się do poszczególnych instytucji związanych z grupą spółek należy w pierwszej kolejności przeanalizować jej definicję.

Zgodnie z art. 4 § 1 ust. 5¹ k.s.h. za grupę spółek uważa się spółkę dominującą i spółkę albo spółki zależne, będące spółkami kapitałowymi, kierujące się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi.

Tak więc zgodnie z powyższym grupę spółek mogą tworzyć jedynie spółki kapitałowe. Grupa spółek składa się ze spółki dominującej i przynajmniej jednej spółki zależnej. Definicja spółki dominującej oraz (pośrednio) spółki zależnej była już wcześniej zawarta w Kodeksie spółek handlowych. Zgodnie z art. 4 § 1 ust. 4 spółka dominującą jest spółka, która:

1. dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu, także jako zastawnik albo użytkownik, bądź w zarządzie innej spółki kapitałowej (spółki zależnej), także na podstawie porozumień z innymi osobami, lub
2. jest uprawniona do powoływania lub odwoływania większości członków zarządu innej spółki kapitałowej (spółki zależnej) albo spółdzielni (spółdzielni zależnej), także na podstawie porozumień z innymi osobami, lub
3. jest uprawniona do powoływania lub odwoływania większości członków rady nadzorczej innej spółki kapitałowej (spółki zależnej) albo spółdzielni (spółdzielni zależnej), także na podstawie porozumień z innymi osobami, lub
4. członkowie jej zarządu stanowią więcej niż połowę członków zarządu innej spółki kapitałowej (spółki zależnej) albo spółdzielni (spółdzielni zależnej), lub
5. dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów w spółce osobowej zależnej albo na walnym zgromadzeniu spółdzielni zależnej, także na podstawie porozumień z innymi osobami, lub
6. wywiera decydujący wpływ na działalność spółki kapitałowej zależnej albo spółdzielni zależnej, w szczególności przez zawarcie między spółką dominującą a spółką zależną umowy przewidującej zarządzanie spółką zależną lub przekazywanie zysku przez taką spółkę.

Co istotne, aby spółka miała status „spółki dominującej”, wystarczające jest aby spółka ta spełniała chociażby jedną z powyższych przesłanek.

Ponadto, zgodnie z definicją przewidzianą przez art. 4 § 1 ust. 5¹ k.s.h., spółki należące do grupy winny kierować się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi.

Tak więc można stwierdzić, iż opisana powyżej definicja wskazuje 3 warunki, które należy spełnić, aby zostać zakwalifikowanym jako grupa spółek, mianowicie:

1. grupę spółek mogą tworzyć tylko spółki kapitałowe;
2. grupa spółek składa się ze spółki dominującej i przynajmniej jednej spółki zależnej;
3. spółki należące do grupy muszą działać na podstawie uchwały o uczestnictwie w grupie spółek, uzasadniającej sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi, realizując wspólną strategię w celu realizacji wspólnego interesu.

Jak wskazano wyżej, istotnym elementem udziału w grupie spółek jest działanie na podstawie uchwały o uczestnictwie. Zgodnie z art. 21¹ § 2 k.s.h., Zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie spółki zależnej podejmuje większością trzech czwartych głosów uchwałę o uczestnictwie w grupie spółek ze wskazaniem spółki dominującej. Z powyższego wynika, iż wystarczy, że spółka zależna podejmie stosowną uchwałę zgodnie z wymogami w/w przepisu, aby formalnie uczestniczyć w grupie spółek. Uczestnictwo w grupie spółek podlega ujawnieniu w Krajowym Rejestrze Sądowym.

Wiążące polecenie

Najistotniejszym narzędziem wpływającym na sposób działania grupy spółek jest instytucja wiążącego polecenia, do którego wydania uprawniona jest spółka dominująca. Art. 21² k.s.h. wskazuje wymogi formalne, które wiążące polecenie musi spełniać.

Przede wszystkim wiążące polecenie winno dotyczyć prowadzenia spraw spółki, której jest wydawane, zaś oczekiwane w poleceniu zachowanie winno być uzasadnione interesem grupy spółek. Jako dopuszczalną formę wiążącego polecenia prawodawca wskazał formę pisemną lub elektroniczną pod rygorem nieważności.

Prawodawca wskazuje również minimalną treść wiążącego polecenia, na którą składa się:

1) oczekiwane przez spółkę dominującą zachowanie spółki zależnej w związku z wykonaniem wiążącego polecenia;

2) interes grupy spółek, który uzasadnia wykonanie przez spółkę zależną wiążącego polecenia;

3) spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej, które będą następstwem wykonania wiążącego polecenia, o ile występują;

4) przewidywany sposób i termin naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku wykonania wiążącego polecenia.

Samo wydanie wiążącego polecenia przez spółkę dominującą nie powoduje od razu wymogu jego wykonania przez spółkę zależną. W tym przedmiocie konieczne jest podjęcie stosownej uchwały przez zarząd spółki zależnej. Kwestie te reguluje art. 21³ k.s.h.

Uchwała ta winna zawierać co najmniej elementy treści wiążącego polecenia, które opisane zostały w art. 21² § 3 k.s.h.

Analizując w/w przepis należy również zwrócić uwagę na możliwość odmowy wykonania wiążącego polecenia przez zarząd spółki zależnej. Prawodawca przewidział katalog przesłanek negatywnych, po spełnieniu których spółka zależna jest zobowiązana odmówić wykonania wiążącego polecenia. Katalog ten został opisany w art. 21⁴ § 1-3. Z brzmienia przywołanych przepisów należy wnioskować, iż w przypadku braku wystąpienia przesłanek z art. 21⁴ § 1-3 spółka zależna zobowiązana jest do wykonania wiążącego polecenia (oczywiście przy założeniu, że samo wiążące polecenie spółki dominującej spełnia wymogi formalne opisane wcześniej).

Po podjęciu uchwały o wykonaniu bądź odmowie wykonania wiążącego polecenia spółka zależna winna poinformować spółkę dominującą o podjętej uchwale.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia

W praktyce wykonanie wiążącego polecenia przez spółkę zależną może wywołać szkodę, tak więc istotne jest ustalenie kto i na jakich zasadach za taką szkodę będzie odpowiadać. Kwestie te regulują kolejno przepisy art. 21¹², 21¹³ oraz 21¹⁴ k.s.h.

Powyższe przepisy regulują trzy różne przypadki odpowiedzialności spółki dominującej:

1. Odpowiedzialność spółki dominującej wobec spółki zależnej za szkodę powstałą w wyniku wykonania wiążącego polecenia;
2. Odpowiedzialność spółki dominującej wobec wspólnika spółki zależnej za obniżenie wartości przysługującego mu udziału/akcji w wyniku wykonania wiążącego polecenia;
3. Odpowiedzialność spółki dominującej wobec wierzyciela spółki zależnej w przypadku bezskuteczności egzekucji wobec przedmiotowej spółki.

Przesłanki odpowiedzialności w w/w przypadkach prezentują się następująco:

Ad 1.

Przesłankami zaistnienia odpowiedzialności spółki dominującej wobec spółki zależnej są:

1. wystąpienie szkody po stronie spółki zależnej;
2. adekwatny związek przyczynowy pomiędzy wykonaniem wiążącego polecenia a powstaniem szkody;
3. wina spółki dominującej;
4. brak naprawienia w/w szkody w terminie zakreślonym w wiążącym poleceniu w wyniku którego szkoda powstała.

Przy omawianiu tego przypadku należy również zwrócić uwagę na możliwość wytoczenia powództwa przez wspólnika/akcjonariusza spółki zależnej- takie uprawnienie powstaje po upływie roku od dnia upływu terminu na naprawienie szkody, który to termin został wskazany w wiążącym poleceniu spółki dominującej.

Powództwo z opisanego wyżej tytułu wytacza się przeciwko spółce dominującej przed sąd według miejsca siedziby spółki zależnej.

Ad 2.

Przesłankami odpowiedzialności spółki dominującej wobec wspólnika spółki zależnej są:

1. posiadanie w dniu wydania polecenia pośrednio lub bezpośrednio większości głosów umożliwiającej podjęcie uchwały o uczestnictwie w grupie spółek, zmianie umowy albo statutu tej spółki;
2. adekwatny związek przyczynowy pomiędzy wykonaniem wiążącego polecenia a obniżeniem wartości udziałów/akcji.

Powództwo o naprawienie szkody omawianej w przedmiotowym wypadku wnosi się według miejsca siedziby spółki zależnej. Należy również zwrócić uwagę na obowiązek nałożony na akcjonariusza/wspólnika, zgodnie z którym najpóźniej w momencie wytoczenia powództwa z w/w tytułu winien on wezwać spółkę do naprawienia szkody spółki zależnej wywołanej wykonaniem przez nią wiążącego polecenia w terminie 30 dni od otrzymania wezwania.

Ad 3.

Przesłankami odpowiedzialności spółki dominującej wobec wierzyciela spółki zależnej są:

1. bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce zależnej;
2. szkoda po stronie wierzyciela;
3. wina spółki dominującej;
4. adekwatny związek przyczynowy pomiędzy wykonaniem wiążącego polecenia a powstaniem szkody po stronie wierzyciela.

Powództwo w tym przypadku wytacza się także według miejsca siedziby spółki zależnej.

Zwolnienie z odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia

Kwestie wyłączenia odpowiedzialności za szkodę reguluje art. 21⁵ k.s.h.  Zgodnie z tym przepisem, Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator spółki zależnej nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia, w tym na podstawie art. 293, art. 300¹²⁵ i art. 483.

Warto wspomnieć, iż przedmiotowy przepis stanowi, że powyższe stosuje się odpowiednio w przypadku członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator spółki w spółce dominującej.

Analizując powyższe należy stwierdzić, iż istotną kwestią, która zaważy o zwolnieniu w/w organów spółek z odpowiedzialności za szkodę, będzie adekwatny związek przyczynowy pomiędzy szkodą a wykonaniem wiążącego polecenia.

W przypadku odpowiedzialności członków organów w spółce zależnej – przywołany przepis zwalnia z odpowiedzialności członków organów spółki zależnej jedynie w wypadku, gdy byli oni zobowiązani do wykonania wiążącego polecenia. Tak więc, w przypadku, gdy wiążące polecenie nie spełniało wymogów formalnych, bądź wypełniało przesłanki opisane w art. 21⁴ § 1-3 o których mowa wyżej, a mimo to organ spółki zależne je wykonał, w takim wypadku członkowie organu nie będą mogli skorzystać z ochrony gwarancyjnej wynikającej z brzmienia art. 21⁵ k.s.h.

Jeśli chodzi zaś o wyłączenie odpowiedzialności członków organów spółki dominującej należy stwierdzić, iż omawiany przepis będzie miał zastosowanie w momencie, gdy wykazane zostanie, iż wiążące polecenie wydane zostało w interesie grupy spółek. Wszak możliwe jest, iż działania nie będące w interesie spółki dominującej będą przynosiły korzyść całej grupie spółek i w tym kontekście należy rozpatrywać cel przepisu zwalniającego członków organów spółki dominującej z odpowiedzialności cywilnej.

Jak więc widać nowelizacja wprowadziła szereg nowych regulacji i rozwiązań, które już są i zapewne przez długi czas będą przedmiotem dogłębnych rozważań. Przedmiotowy artykuł stanowi skrótowe omówienie jedynie części zmian wprowadzonych do Kodeksu spółek handlowych w oparciu o październikową nowelę. W nieodległym czasie na tym blogu zostaną przedstawione także inne ważne zmiany wprowadzone do prawa handlowego.

Radcy prawni oraz doradcy podatkowi pracujący w ramach GALIŃSKI & KLEINA Kancelarii Radców Prawnych Sp. p. w Gdańsku posiadają ponad 15-letnie doświadczenie zdobyte w ramach doradztwa świadczonego na rzecz przedsiębiorców (MSP) oraz klientów indywidualnych. Zespół prawników posiada wiedzę oraz kompetencje, aby pomóc Państwu w każdej skomplikowanej sprawie gospodarczej.

Zaplanuj spotkanie w trybie online

*****

Jeżeli zainteresował Państwa ten temat i chcieliby Państwo skorzystać z usług doradztwa prawnego lub podatkowego oferowanych przez naszą Kancelarię zapraszam do bezpośredniego kontaktu. Udzielamy porad podczas spotkań w Kancelarii, jak również drogą mailową lub telefonicznie / zdalnie.

Paweł Galiński

Partner, radca prawny

Maciej Kozłowski

Aplikant radcowski

 

Galiński & Kleina Kancelaria Radców Prawnych Sp. p.

ul. Ks. Jerzego Popiełuszki 24a/4, 80-864 Gdańsk

email: biuro@gklaw.pl

tel.: +48 58-351-48-44

tel.: +48 608-311-704