Epidemia koronawirusa a nadzwyczajna zmiana stosunków

W przeciwieństwie do pojęcia siły wyższej, o czym napisaliśmy w tym miejscu (Co to jest przypadek siły wyższej?), nadzwyczajna zmiana stosunków (tzw. klauzula rebus sic stantibus) została uregulowana w przepisach kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 357¹ § 1 kodeksu cywilnego, jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę, sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.

Stosowanie klauzuli rebus sic stantibus jest uzależnione więc od spełnienia czterech przesłanek:

• Po pierwsze, źródłem powstania zobowiązania musi być umowa.
• Po drugie, zmiana stosunków pomiędzy stronami kontraktu ma charakter nadzwyczajny.
• Po trzecie, zmiana ta niesie ze sobą nadmierną trudność w spełnieniu świadczenia lub grozi jednej ze stron rażącą stratą, czego strony – zawierając umowę – nie przewidywały.
• Po czwarte, między dwiema ostatnimi przesłankami zachodzi związek przyczynowy.

Kodeks cywilny nie precyzuje co należy rozumieć pod pojęciem „nadzwyczajnej zmiany stosunków”, niemniej, jak wynika choćby z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2018 r., sygn. akt II CSK 303/17, nadzwyczajna zmiana stosunków rozumiana jest jako zdarzenie rzadko zachodzące, niezwykłe, wyjątkowe, normalnie niespotykane. Do przyczyn zaistnienia takiego stanu zaliczane są zdarzenia natury przyrodniczej (nieurodzaj), społecznej (epidemia, klęski żywiołowe, kryzys gospodarczy), powszechnie występujące. Nieprzewidywalność związana jest z przyszłą sytuacją – przesłanka ta oznacza, że brak było podstaw do stwierdzenia przez strony, w dacie zawierania umowy, że taka okoliczność może zajść oraz wywrzeć określone skutki dla stron stosunku obligacyjnego. Zastosowanie jednego ze sposobów modyfikacji umowy, z uwagi na zdarzenia i ich skutki przewidziane w omawianym uregulowaniu, dotyczy umowy, która nie została wykonana. Wskazuje na to sformułowanie „spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą”. Trzeba podkreślić, że umowa definitywnie wykonana nie podlega modyfikacji – każdy przedsiębiorca powinien o tym pamiętać w sytuacji, gdy zastanawia się nad tym, czy podjąć próbę powołania się na uprawnienia wynikające z brzmienia art. 357¹ § 1 kodeksu cywilnego.

W świetle więc powyższego orzeczenia, wybuch epidemii wirusa SARS-CoV-2, wywołującego chorobę COVID-19 o skali uzasadniającej wprowadzenie stanu epidemicznego, a następnie stanu epidemii bez terminu końcowego jej obowiązywania, należy traktować jako nadzwyczajną zmianę stosunków. Co przy tym istotne, stan ten został potwierdzony normatywnie, na drodze rozporządzeń Ministra Zdrowia (rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego oraz rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 roku w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii).

Powyższe otwiera więc możliwości ingerencji w treść stosunku zobowiązaniowego, gdyż w takiej sytuacji sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Aby sąd mógł wydać korzystny wyrok, strona występująca z takim roszczeniem musi dodatkowo wykazać, że spełnienie świadczenia z umowy połączone jest z nadmiernymi trudnościami albo grozi jej rażąca strata.

Warto jednak podkreślić, że powyżej wskazana klauzula stanowi wyłom w naczelnej zasadzie prawa cywilnego, że umów należy dotrzymywać (pacta sunt servanda), dlatego też jej przesłanki należy traktować ściśle. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 10.05.2006 r., sygn. III CK 336/05, klauzula rebus sic stantibus jest instytucją o charakterze wyjątkowym. Wymaga ona oprócz wystąpienia nadzwyczajnych zmian wywołujących określone skutki, aby strony przy zawarciu umowy nie przewidywały tych skutków. Jeżeli natomiast strony zawierały umowę w anormalnych warunkach, licząc na ustabilizowanie stosunków przy jej wykonaniu, a stan taki nie nastąpił, to nie mogą one powołać się na przepis art. 357¹ § 1 kodeksu cywilnego.

Przed podjęciem decyzji o wystąpieniu z takim roszczeniem należy dokładnie przeanalizować dany stan faktyczny, by uniknąć oddalenia powództwa z powodu niespełnienia przesłanek zastosowania tej instytucji.

Radcy prawni oraz doradcy podatkowi pracujący w ramach Kancelarii Radców Prawnych Galiński & Kleina Sp. p. w Gdańsku posiadają ponad 10-letnie doświadczenie zdobyte w ramach doradztwa świadczonego na rzecz klientów indywidualnych oraz przedsiębiorców. Zespół prawników z Kancelarii Radców Prawnych Galiński & Kleina Sp. p. w Gdańsku posiada wiedzę oraz kompetencje, aby pomóc Państwu w każdej skomplikowanej sprawie gospodarczej oraz podatkowej.

Jeżeli zainteresował Państwa ten temat i chcieliby Państwo skorzystać z usług doradztwa prawnego oraz podatkowego oferowanego przez naszą Kancelarię zapraszam do bezpośredniego kontaktu.

Udzielamy porad podczas spotkań w Kancelarii, jak również drogą mailową lub telefonicznie.

Paweł Galiński

Partner, radca prawny

Galiński & Kleina Kancelaria Radców Prawnych Sp. p.

ul. Ks. Jerzego Popiełuszki 24a/4, 80-864 Gdańsk

email: biuro@gklaw.pl

tel.: +48 58-351-48-44

tel.: +48 608 – 311 – 704